Μια από τις βασικές διαφορές μεταξύ ανθρώπου και ζώων είναι ο αριθμός των επιλογών που έχουμε στην καθημερινή μας ζωή. Τα ζώα ζούνε τη ζωή τους με βάση το φυσικό τους ένστικτο επιβίωσης δίχως να χρησιμοποιούν τον εγκέφαλό τους για να κάνει καθημερινές επιλογές. Με βασικό αίσθημα την πείνα τα ζώα οδηγούνται προς την κατάκτηση της τροφής ως πρωταρχικό τους στόχο, βάζοντας όλα τα άλλα σε δεύτερη μοίρα. Η φύση τα έχει δημιουργήσει με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να ξεχωρίζουν (όχι πάντα) την καλύτερη θρεπτική τροφή για αυτά για να μπορέσουν να αναπαραχθούν και να παραμείνουν εν ζωή. Ζουν σε έναν εναρμονισμένο κύκλο όπου οι εποχές καθορίζουν το πότε θα αναπαράγονται και το τι θα τρώνε. Μα αν παρατηρήσουμε τα πιο κοινά οικιακά ζώα, στα οποία έχουμε τη δυνατότητα να επηρεάζουμε τη ζωή τους, θα δούμε ότι ενδεχομένως μπορούν και κάνουν κάποιες επιλογές βασισμένες στις καθημερινές συνήθειες και αγαθά που εμείς τους παρέχουμε. Π.χ. ένας σκύλος που δεν κάνει να τρώει σοκολάτα, αν του την παρέχουμε θα την προτιμήσει από τις βασικές κροκέτες του. Το ίδιο θα συμβεί και με μια ζουμερή μπριζόλα. Με λίγα λόγια όταν του δίνουμε επιλογές τότε αυτός μπορεί εν μέρη να κρίνει τι είναι πιο νόστιμο για αυτόν και να το φάει. Όμως η λάθος δόση σοκολάτας ή η συνεχής διατροφή με κόκκινο κρέας ίσως δεν είναι ότι καλύτερο για τον τριχωτό μας φίλο. Το θέμα προς σκέψη λοιπόν είναι αν οι επιλογές είναι κάτι που κάνει τους ανθρώπους πιο ευτυχισμένους ή όχι.
Canon EOS 70D || f/2.8 || 1/250″ ||iso 1600 Canon EOS RP || f/1.8 || 1/800″ ||iso 640 Canon EOS 6D Mark II || f/1.8 || 1/800″ ||iso 100
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι μοντέρνες κοινωνίες ακολουθούν έναν κανόνα όσον αφορά την ευημερία των ανθρώπων τους. Για να την μεγιστοποιήσεις λοιπόν πρέπει να τους παρέχεις ελευθερία. Γιατί αυτό; Γιατί πολύ απλά η ελευθερία είναι η ευγενής έννοια που το ανθρώπινο είδος βάζει ψηλά στον πήχη, γιατί είναι κάτι που αποκτιέται με κόπο αρά είναι πολύτιμη και η ανθρώπινη ιστορία μας έχει διδάξει πόσο ουσιώδης είναι για εμάς. Και πως μεγιστοποιείς την ελευθερία στους ανθρώπους; Απλά μεγιστοποιώντας τις επιλογές τους. Όσο περισσότερες επιλογές έχουν οι άνθρωποι, τόσο πιο ελεύθεροι νιώθουν αρά και η ευημερία τους είναι μεγάλη.
Περίπου τριάντα χρόνια πριν η μοναδική επιλογή που είχες για οικιακή τηλεφωνική επικοινωνία ήταν να εγγραφείς στη μια και μοναδική εταιρία που υπήρχε, η οποία σου παρείχε έναν αριθμό για χρήση για όλα τα μέλη της οικογένειας σου. Η συσκευή του τηλεφώνου ήταν σε ένα συγκεκριμένο σημείο του σπιτιού δίχως να μπορείς να την πάρεις μαζί σου παρά μόνον αν είχες ένα πολύ μεγάλο καλώδιο να σέρνεις από πίσω σου. Σήμερα οι επιλογές που έχεις στο να αποκτήσεις ένα τηλέφωνο είναι πάρα πολλές. Το τηλέφωνο του χθες είχε μια και μόνο δουλειά. Το τηλέφωνο του σήμερα είναι ένα πολυεργαλείο και κάθε σεζόν βγαίνουν και καμιά δεκαριά καινούρια για να μπορείς να επιλέγεις. Με ένα κινητό, ένα laptop και internet, ο νέος σύγχρονος γονιός που η τεχνολογία του κατέστησε δυνατή την τηλεργασία, προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην οικογενειακή και την επαγγελματική του ζωή. Στα γενέθλια του παιδιού του ή στον ποδοσφαιρικό αγώνα του ή στην παράσταση του μπαλέτου ή στην επίδειξη του καράτε, ακόμα και με όλες αυτές τις ηλεκτρονικές συσκευές στο αθόρυβο ο γονιός έρχεται αντιμέτωπος με τις σκέψεις των επιλογών του. “Να απαντήσω στο τηλέφωνο; Να προωθήσω αυτό το email; Να βγάλω βίντεο το παιδί μου; Να τραβήξω φωτογραφίες; Επιλογές και ξανά επιλογές. Όπου κι αν κοιτάξουμε, είτε είναι υλιστικές, είτε είναι τρόπος ζωής, η πορεία μας είναι μια αδιάκοπη σειρά αποφάσεων σε έναν καταιγισμό επιλογών.
Σίγουρα οι επιλογές, μας παρέχουν απίστευτα πολλά και καλά οφέλη μα δυστυχώς νιώθω την εσωτερική υποχρέωση να εξετάσω κάποιες άσχημες πλευρές τους. Οι επιλογές μπορούν να παραλύσουν αντί να απελευθερώσουν τον άνθρωπο. Με τόσες χιλιάδες επιλογές οι άνθρωποι δυσκολεύονται να πάρουν μια απόφαση. Σε σημαντικές στιγμές της ζωή μας αλλά και σε απλές φαινομενικά επιλογές που δεν παίζουν κάποιον σημαντικό ρόλο για την επιβίωση μας, δυσκολευόμαστε να πάρουμε αποφάσεις μήπως και δεν κάνουμε τη σωστή κίνηση. Εδώ και μερικά χρόνια μπήκαν στη ζωή μας εφαρμογές κινητής τηλεφωνίας για να παραγγείλουμε καφέ, φαγητό ή άλλα πράγματα με πολλές δεκάδες διαθέσιμα καταστήματα. Από τότε μια απλή διαδικασία στο να επιλέξουμε τι θα παραγγείλουμε να φάμε έχει γίνει πολύ πιο δύσκολο από παλαιότερα. Πόσο μάλλον σε κάτι άλλο όπως, μια ασφάλεια ζωής ή αυτοκινήτου, στο να βρεις ταίρι, πιο επίκαιρα στο πιο εμβόλιο θα κάνεις για την πανδημία, τι θα διαλέξω να σπουδάσω, αν θα δουλέψω σερβιτόρος, μπάρμαν ή κουζίνα αυτή τη σεζόν και άλλα πολλά. Και έτσι κρατάμε το εαυτό μας πίσω και προσπαθούμε να βρούμε μια λύση στις επιλογές μας και κωλυσιεργούμε να πάρουμε μια απόφαση και οι μέρες περνούν. Παραλύουμε λοιπόν μέχρι να πάρουμε μια απόφαση λόγω των πολλών επιλογών και της ανασφάλειας για το αν η απόφαση μας είναι σωστή. Κάποια στιγμή όμως αυτό γίνεται και τελειώνουμε με την επιλογή μας, μα όχι με τις μελλοντικές συναισθηματικές συνέπειες της.
Canon EOS 6D Mark II || f/4 || 1/60″ ||iso 6400 Canon EOS 6D Mark II || f/2.8 || 1/100″ ||iso 800 Canon EOS 6D Mark II || f/2.5 || 1/250″ ||iso 400 Canon EOS RP || f/3.5 || 1/800″ ||iso 640
Όταν λοιπόν καταφέρουμε να ξεφύγουμε από την παράλυση της τελικής απόφασης, υπάρχει η πιθανότητα να είμαστε λιγότερο χαρούμενοι με την επιλογή που κάναμε, ακόμα κι αν αυτή ήταν μια καλή επιλογή, σε αντίθεση με το αν είχαμε λιγότερες επιλογές. Στο προηγούμενο παράδειγμα όταν αποφασίζουμε εν τέλει να παραγγείλουμε και έρχεται η πολυπόθητη πίτσα, είναι πιο εύκολο να βάλουμε στο μυαλό μας σκέψεις όπως “μήπως ήταν καλύτερα να πάρω σουβλάκια;” ή “μήπως η άλλη πιτσαρία έχει καλύτερη πίτσα με καλύτερες προσφορές”; Αυτές οι σκέψεις μπορούν ασυναίσθητα να μας κάνουν να μετανιώσουμε για την επιλογή μας. Και αυτό το μετάνιωμα αφαιρεί από την συνολική μας ευχαρίστηση ακόμα κι αν έχουμε κάνει μια πολύ καλή επιλογή. Όσο περισσότερες είναι οι επιλογές μας τόσο πιο εύκολο είναι να μετανιώσουμε για την απόφαση που κάναμε. Οι οικονομολόγοι το χαρακτηρίζουν αυτό «κόστος ευκαιρίας», δηλαδή το κόστος που προκύπτει από την θυσία ενός αγαθού, για την απόκτηση κάποιου άλλου. Όσο περισσότερες επιλογές λοιπόν έχουμε για να συγκρίνουμε τόσο πιο εύκολο είναι να σκεφτόμαστε όλα τα ελκυστικά οφέλη που θα χάσουμε από τις επιλογές που εν τέλη θα απορρίψουμε, με αποτέλεσμα να μειώσουμε την ευτυχία και την ευχαρίστηση μας από την επιλογή που κάναμε.
Με τις πολλαπλές επιλογές επίσης αλλάζουμε και τις προσδοκίες μας, κλιμακώνοντας τες σε επίπεδα που δεν μπορούσαμε πριν να φανταστούμε. Πόσες φορές ακούσαμε ένα παιδί αφού έφαγε το παγωτό του να λέει «μα εγώ ήθελα την άλλη γεύση»; Πάρα πολύ παλιά υπήρχαν δύο είδη παγωτών, βανίλια και σοκολάτα. Οι προσδοκίες σου σε σχέση με το τι παγωτό θα απολαύσεις ήταν λίγες. Σήμερα στέκεσαι μπροστά στο αγαπημένο σου παγωτατζίδικο και συναντάς πάνω από 30 διαφορετικές γεύσεις παγωτού. Αφού τρως 3 διαφορετικές μπάλες νιώθεις πως με όλες αυτές τις διαθέσιμες επιλογές, οι προσδοκίες σου για το πόσο νόστιμη είναι μια μπάλα παγωτό εκτοξεύθηκαν στα ουράνια! Είχες χαμηλές προσδοκίες όταν ήταν μόνο βανίλια αλλά τώρα με 30-40 γεύσεις κάποια από αυτές θα είναι τέλεια για εσένα. Οι 3 μπάλες που έφαγες ήταν καλές αλλά ίσως δεν ήταν οι καλύτερες. Οπότε συγκρίνεις αυτό που πήρες με αυτό που προσδοκάς και απογοητεύεσαι.
Canon EOS 6D Mark II || f/2.8 || 1/1000″ ||iso 200 Canon EOS M50 || f/8 || 1/100″ ||iso 200 Canon EOS M50 || f/5.6 || 1/4000″ ||iso 100 Canon EOS 6D Mark II || f/8 || 1/40″ ||iso 400
Πολλές φορές ακούμε την έκφραση “κάθε πέρσι και καλύτερα”. Αν γυρίσουμε τον χρόνο πίσω, με βάση το παραπάνω απόφθεγμα, θα δούμε έναν κόσμο γεμάτο με πολέμους, προκατάληψη, πείνα, φτώχεια, ανισότητα, ρατσισμό κτλ. Γιατί όμως τελικά χρησιμοποιούμε αυτή την έκφραση; Ο λόγος είναι απλός. Όταν όλα ήταν χειρότερα αυτό σημαίνει επίσης πως ήταν δυνατόν για τους ανθρώπους να βιώσουν εμπειρίες οι οποίες θα ήταν για αυτούς «ευχάριστες εκπλήξεις». Στον μοντέρνο κόσμο λοιπόν των επιλογών που ζούμε, με τη συνεχή διαφήμιση μιας πληθώρας προϊόντων που «σίγουρα» θα αγγίξει την τελειότητα των προσδοκιών μας, έχουμε χάσει την ευχάριστη έκπληξη της ανακάλυψης ενός καλού προϊόντος, διότι πλέον όλες μας οι προσδοκίες βρίσκονται ψηλά και απαιτούμε όλα να είναι τέλεια, πράγμα που είναι πολύ δύσκολο να γίνει.
Ποιος λοιπόν είναι υπεύθυνος με όλες αυτές τις επιλογές που έχουμε μπροστά μας όταν εμείς μένουμε δυσαρεστημένοι με αυτό που διαλέξαμε; Το δάχτυλο θα γυρίσει να δείξει τον εαυτό μας. Εμείς είμαστε οι κύριοι υπαίτιοι της μιζέριας μας διότι από τις τόσες επιλογές διαλέξαμε μια και εν τέλει αυτή δεν ήταν αυτό που περιμέναμε, δεν ήταν η «σωστή» για εμάς. Ίσως όλες αυτές οι υψηλές προσδοκίες και οι αμέτρητες επιλογές είναι ένας παράγοντας στην αυξανόμενη δυστυχία των ανθρώπων. Οι ζωές μας έγιναν πιο πολύπλοκες, πιο δύσκολες στο να αποφασίσουμε, πιο αινιγματικές για το αν θα μείνουμε ευχαριστημένοι από αυτό που επιλέξαμε, πιο δυσαρεστημένες από τις υψηλές προσδοκίες μας και την ανησυχία αν τελικά επιλέξαμε σωστά. Κι όταν προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε αυτές τις εμπειρίες μας στρέφουμε το δάχτυλο στον καθρέφτη και αρχίζουμε να κατηγορούμε τον εαυτό μας.
Κάπου υπάρχει μια λεπτή γραμμή. Κάπου, στην ψυχοσύνθεση του καθενός, υπάρχει ένα όριο. Μια ασφάλεια που θα πρέπει να μας αποτρέπει από το να ελέγχουν οι πολλαπλές επιλογές τις ζωές μας. Σίγουρα κάποιες επιλογές είναι καλύτερες από τις καθόλου επιλογές, αλλά όταν αυτές πληθαίνουν μπορεί να έχουν σοβαρές συνέπειες στο πως διαχειριζόμαστε την ίδια την ευτυχία και την ευημερία μας.
